Het spel de knikkers
Ideeschets stekje Schans Frieschepalen, M. Houtman 2014
Op het grasland binnen de Frieschepalenschans ligt een aantal bollen: donkergrijze, maar ook gekleurde. Hun rondheid steekt af tegen de hoekige vormen van de schanswallen. Je kunt je afvragen welke functie ze hier hebben en waarom ze, ogenschijnlijk willekeurig geplaatst, wel allemaal in de buurt van de grenspaal liggen.
Paal 14 bij Frieschepalen staat voor de grens tussen Groningen en Friesland. Maar wat is een grens?
De bewoners van dit gebied hebben altijd de hele omgeving aan weerszijden van de huidige grens als hun leefgebied beschouwd. Toch is hier door de tijd heen veel te doen geweest om die grens, het bepalen ervan, maar ook het verdedigen ervan.
De heropgerichte verdedigingsschans herinnert aan vroeger tijden; een 80 jaar durende oorlog en de dreiging van een Spaanse bezetter. Een plek waar soldaten en ook boeren zijn verbleven, achter de hoge wallen wachtend op de vijand, klaar om het land te beschermen.
Maar aan de hand van de weinige kogels die bij bodemonderzoek ter plekke zijn gevonden wordt aangenomen dat hier uiteindelijk weinig gevochten is. Een verdedigingsschans in sluimerstand dus, maar wel paraat…
Die grote bollen binnen de schans liggen daar als een zucht uit het verleden, als kanonskogels, nog steeds wachtend op de grote slag die niet heeft plaatsgevonden, in slowmotion richting grens gerold. Of als reuzenknikkers die de schanswallen als knikkerbaan gebruikt hebben om eraf rollend zo dicht mogelijk bij de grenspaal te komen.
Deze kogels of knikkers vormen een stekje, je kunt er op zitten of leunen, alleen of met elkaar, uitkijkend over de landerijen en de schanswallen. En op deze plek, mijmerend over vroeger tijden, over leven en dood, over oorlog en vrede kun je je afvragen waar het in het leven eigenlijk om draait; gaat het om het spel of om de knikkers?
Net als kogels bestaan knikkers al heel lang, al in de tijd van de Romeinen werd er geknikkerd. Het stekje oogt met deze knikkers (die ook doen denken aan kegelen of jeu de boules) als een speelterrein, maar dan wel een beladen speelterrein, met als inzet de grenspaal.
De grote donkere kogels zou je als tegenstanders kunnen zien, klaar om elkaar of de paal om te rollen. De gekleurde kogels hebben jaartallen ingegraveerd die verwijzen naar momenten in de geschiedenis waarop er gevaarlijk dichtbij de grens geknikkerd werd of waarop besluiten genomen zijn over het vaststellen van de grens.
1593 Aanleg schans bij dreiging Spaanse bezetter
1672 Dreiging Bommen Berend
1724 Vaststellen Fries Groningse grens
1874 Plaatsen grenspalen
1951 Frieschepalen zelfstandig dorp